Seizoen 2009-2010

Heuvels van blauw

van Dennis Potter

• Regie
  • Günther Samson

 

Uit de kindermond…

In “Heuvels van blauw” van Dennis Potter zien we op het eerste gezicht een aantal kinderen op de hun eigen manier buiten spelen. Er wordt gepitst, gepest, geslagen en gelachen. Allemaal onschuldige dingen, ware het niet, dat op de achtergrond de oorlog woedt.

Alle kinderen in het stuk zijn of lijken vaderloos, en daarom boos en verdrietig. Ze zijn ook een tikje verwilderd, want ze worden min of meer aan hun lot overgelaten door de rest van de familie. Tussen de zeven kinderen ontspint zich een eigen hiërarchie, met nummer Een en Twee bij de jongens en de Beste Vriendin bij de meisjes.

Wat het stuk zo speciaal maakt, is dat de oorspronkelijke film – waar het stuk gebaseerd is – gespeeld wordt door volwassenen. Door volwassenen zich te laten gedragen als kinderen wordt de absurditeit van oorlog aan de kaak gesteld. Kinderen belichamen immers een passie, een woede ook die ongeremd is, in één minuut kan een gigantisch drama ontstaan en weer overwaaien.

De oorlog is alom tegenwoordig in het stuk, tot er bij de kinderen zelf een strijd ontstaat met tragische gevolgen…

 

Bitterzoete herinneringen

“Heuvels van Blauw”, (originele titel “Blue Remembered Hills”) is oorspronkelijk een televisiestuk, dat op 30 januari 1979 op de BBC werd uitgezonden.

Het stuk – of de film – vertelt het verhaal van een groep zevenjarige kinderen die een zomermiddag lang spelen in het Forest of Dean, met op de achtergrond de Tweede Wereldoorlog. Het is zomer, 1943. We zien de kinderen doen wat kinderen doen: ze hebben lol in het leven, ze pesten, ze slaan, ze huilen om hun papa, ze rennen zich te pletter, ze maken jacht op een eekhoorn. En op het eerste gezicht lijkt het wel of er in het hele stuk niet meer gebeurt: zeven kinderen spelen een namiddag in het bos en in het veld. Maar wie beter kijkt, ziet dat er meer aan de hand is.

Dennis Potter, auteur van het stuk, geeft expliciet aan dat de 7-jarige personages gespeeld moeten worden door volwassenen. Los van het feit dat dit in de eerste instantie lollig is, heeft het natuurlijk nog wel wat gevolgen. De volwassen acteurs imiteren geen kinderen, ze spelen geen ‘kindje’, zoals je misschien na een eerste lezing zou verwachten. De spelers duiken als het ware in het kindpersonage, zoals ze in een andere levensechte rol zouden duiken, ze zijn het kind. En dat zorgt voor een voorstelling die twee kanten heeft: enerzijds een herkenning, want er valt wel wat af te lachen, zo’n grote mensen verstoppertje zien spelen, en “ooh ja, vroeger waren wij ook zo”. Maar anderzijds zien we afstandelijkheid en kilte, want die kinderen zijn helemaal niet zo lief, meneer, ze zijn verschrikkelijk, ze lijken soms wel extreem gewelddadige overheersers, die elkaar louter willen afmaken.

Het is iets wat in deze voorstelling tot nadenken stemt. Net als in “The Lord of the Flies”, waarin een groep kinderen op een verlaten eiland terecht komt en in no time een extreem regime installeert, kunnen we in deze “Blue Remembered Hills” een verhaal lezen dat reflecteert over mense- lijke eigenschappen als brutaliteit en blinde woede. Dat deze eigenschappen verpakt zijn in een frivool kinderkleedje, maakt het eigenlijk alleen nog maar scherper. Potter gebruikt wel meer dit soort tegenstellingen. In stukken als “Brimstone and Treacle” wordt de duivel omarmd als een goede vriend, goed en slecht lopen langs en door elkaar heen...

Maar “Heuvels van Blauw” is tegelijk ook een stuk met flink veel humor (ook al bijt die soms), hilarische gevechten en een taal om van te snoepen. Oorspronkelijk geschreven en gespeeld in het dialect van Gloucestershire, is het een toneelstuk met parels van zinnen, die heerlijk zijn om te spelen. Ik vind volgende dialoog bij voorbeeld schitterend. John en Peter gaan op zoek naar de pop van Angela:

- En als ge iets hoort...
- Ja, wat dan?
- Dan smijten we ons plat op onze buik.
- Waarom?
- Soldaten doen dat ook.
- Ah ja, dat is waar.

Door de levendige taal, en het sprankelend spel dat erbij hoort, is “Heuvels van Blauw” voor mij een well-made play, met uitdagingen zat om je zowel een hilarische als een meeslepende avond te bezorgen. En zo hoort het.

Child is father of the man

Dennis Potter werd geboren in het jaar 1935 in Berry Hill, Forest of Dean, Gloucestershire. Forest of Dean is ook de plek waar “Blue Remembered Hills” zich afspeelt. Potter begon zijn carrière als schrijver van televisiestukken, hoofdzakelijk nadat hij in 1963 de televisieversie van Leo Tolstoj’s “Oorlog en Vrede” had gezien, gebaseerd op de befaamde toneel- bewerking van Erwin Piscator. Potter had die “ongetwijfeld de opwindendste avond die de TV ons ooit heeft verschaft” genoemd. De meeste mensen kennen hem wellicht als auteur van “The Singing Detective”, de succesvolle televisieserie van de BBC, met in de hoofdrol Dennis Gambon. Opmerkelijk aan deze serie was het gebruik van autobiografische elementen (detective Marlow heeft, net als Potter, een chronische huidaandoening, waardoor hij nauwelijks zijn voeten en handen kan gebruiken) en het gebruik van muziek uit de jaren veertig. Ook “Blue Remembered Hills” is in eerste instantie een televisiefilm, Potter kreeg van ITV het aanbod om zes afzonderlijke televisiestukken te schrijven. Uiteindelijk werden er maar drie van uitgebracht, maar zijn naam en vooral, zijn reputatie, waren gemaakt.

Je kunt Potter als schrijver gerust een vreemde eend in de bijt noemen. Terwijl “The Singing Detective” wellicht te smaken valt door een breed publiek, zijn meerdere van zijn stukken het onderwerp geweest van kritiek en lof. Door zijn terugkerende thema’s en ingrepen - volwassenen spelen kinderen, er wordt rechtsreeks in de camera of door de zgn. vierde wand gesproken, de grens tussen fantasie en werkelijkheid vervaagt meer dan eens,... - is hij op zijn minst een ongewone schrijver die menig regisseur op de proef stelt.

Niet alleen “Heuvels van Blauw”, ook andere stukken spelen zich af in het schemergebied tussen fantasie en realiteit, tussen droom en daad, tussen waarheid en fictie. Wellicht was de pijn die Dennis Potter leed (een chronische psoriasis) verant- woordelijk voor deze droomwereld... De tekst voor het toneelstuk dat je nu bij TH ziet, werd in 1984 voor het eerst gepubliceerd in de bundel “Waiting for the Boat “ (samen met nog andere stukken) en is sindsdien verschillende malen met succes op het toneel uitgevoerd.

Günther Samson

“Heuvels van Blauw” is opnieuw een regie van Günther Samson – die ken je intussen als Stef Cooreman in Witse. Maar de TH-toeschouwer kent hem al veel langer als regisseur van “Alles” en “Novecento”. Daarmee weten wij genoeg: dit zal alweer “af” zijn.